ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΔΑΙΜΟΝΑ ΕΑΥΤΟΥ - Μια επιτάφια επιγραφή στα όρια του μύθου

Είναι ίσως περίεργο στην ιδέα, αλλά όταν κάποιος φύγει από τον κόσμο αυτόν και δεν έχει αποφασίσει ή δεν έχει αφήσει κάτι σαν επιθυμία τι να αναγραφεί στον τάφο του, εφ’ όσον φυσικά ταφεί, αυτό γίνεται απόφαση άλλων, της οικογένειας ή των κοντινών ανθρώπων του που, εμμέσως, με τον τρόπο αυτόν του δίνουν και μια ταυτότητα ζωής. Και είναι μεν μακάβριο, αλλά τελικά άλλο θα ήθελε κάποιος να στέκει «εκεί» να τον θυμίζει και συνήθως άλλα θα έβλεπε αν μπορούσε.

Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση έχει ονοματεπώνυμο, που δημιούργησε θρύλο, πρόκειται για τον Τζέιμς Ντάγκλας Μόρισον, τον πιο γνωστό σαν Τζιμ Μόρισον. 

Και από ερευνητικής άποψης, ο frontman των Doors μπορεί να ήταν ένας διάσημος στιχουργός, αλλά τα σημειωματάρια που γέμιζε με ποίηση δεν περιλάμβαναν προσχέδια με στίχους για τον τάφο του. Λογικά προκύπτει πως όταν πέθανε νέος, έπεσε στην οικογένειά του να επιλέξουν την επιγραφή που τον συνοψίζει. Το τελικό κείμενο δεν είναι στη γλώσσα που μίλησε ή τραγούδησε ή σε γλώσσα με την οποία είχε κάποια ειδική σχέση. Πιο πολύ εν τέλει, μπορεί να πει κανείς ότι είναι συνδεδεμένος με το περίφημο καταραμένο «Club 27», όπου αρκετοί γνωστοί και σπουδαίοι καλλιτέχνες έφυγαν από τη ζωή στην ηλικία αυτή.

Στο κοιμητήριο Pere-Lachaise, στο κέντρο του Παρισιού, υπάρχει μια χάλκινη πλάκα χαραγμένη με τρεις γραμμές: πλήρες όνομα, ημερομηνίες, (1943–1971), και στη συνέχεια μια φράση τεσσάρων λέξεων στα αρχαία ελληνικά, «ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΔΑΙΜΟΝΑ ΕΑΥΤΟΥ». Εκ πρώτης όψεως, εύλογα εύστοχος επιτάφιος, αν όμως ξέρεις να μεταφράζεις σωστά τα αρχαία ελληνικά και με τη λογική που λέγονταν οι λέξεις, όχι με αυτήν που εξελίχθηκαν κάποια λεξικά «δάνεια» στα χρόνια. Ένας καλά διαβασμένος Άγγλος αναγνώστης θα αναγνωρίσει, στην καρδιά της φράσης, μια προβληματική λέξη για την αγγλική χρήση και ουσιαστικά αμετάφραστη, «ΔΑΙΜΟΝΑ», αλλά θα του φέρει με τα πολλά κάτι κοντά στο υπερφυσικό «demon», αφού ανακαλύψει ότι το ελληνικό «ΑΙ» διαβάζεται τονιζόμενο σαν «Ε». Η αναγνώριση του εκτεταμένου νοηματικού πεδίου, ανοίγει ένα άλλο κουτί με… σκουλήκια. «Daimon» μπορεί να σημαίνει πνεύμα, ή θεότητα κηδεμόνας, ή εσωτερική φωνή, ή τύχη ή μοίρα — ή μπορεί επίσης να σημαίνει δαίμονας, όπως στο κακό ον από την Κόλαση. Ποιο νόημα — ήνοήματα — είχευπόψητουοσυγγραφέαςτης επιγραφής αυτής τελικά;

https://www.youtube.com/watch?v=VScSEXRwUqQ

Το γεγονός είναι ένα, ότι το άτομο που επέλεξε τον επιτάφιο ήταν ο πατέρας του Jim Morrison, ο αντιναύαρχος George Stephen Morrison. Σε μια εκδοχή της προέλευσης του επιταφίου, συνέθεσε τη φράση ο ίδιος, έχοντας μάθει λίγα ελληνικά μετά την απόσυρσή του από το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ. Σε μια άλλη, συμβουλεύτηκε έναν καθηγητή Κλασικών Σπουδών που του παρείχε ένα απόσπασμα από τον κανόνα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Αλλά η κατανόηση του τι πραγματικά συνέβη, μας αφήνει με μια ιδιαίτερη ιστορία στο τέλος: έναν στρατιωτικό πατέρα, έναν ανυπόληπτο γιο που πέθανε νέος, πνιγμένος στα πάθη του από μια απογοήτευση σχετική με την έμπνευσή του και μια επιγραφή που σε γενικές γραμμές παραπέμπει σε δαιμονική κατοχή, αν τελικά αποδοθεί με τον άσχημο τρόπο.

Αφού εγκατέλειψε το Πολεμικό Ναυτικό το 1975, τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του γιου του, ο ναύαρχος ασχολήθηκε, μεταξύ άλλων, με τη μελέτη των ελληνικών. Γιατί ελληνικά; ‘Αγνωστο. Αργότερα φαίνεται να ασχολήθηκε και με τα ιταλικά. Πάντως διάβαζε συνέχεια, όπως έλεγε ο κόσμος.Κάπως έτσι βρήκε ένα εισαγωγικό μάθημα στο Πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο για Ελληνικά, αλλά το μάθημα ήταν στα Ελληνικά της Καινής Διαθήκης. Ένα εντελώς διαφορετικό είδος τα ομηρικά ή ακόμα και τα κλασικά αρχαία ελληνικά, από τα κανονικά κείμενα της χριστιανικής γραφής. Ο ναύαρχος πάντως δεν ήταν ένας ιδιαίτερα θρησκευόμενος άνθρωπος. Σύμφωνα με την οικογένειά του, δεν πήγαινε τακτικά στην εκκλησία. Ωστόσο, κατέληξε σε εκείνη την τάξη.Όποιοι και αν ήταν οι λόγοι για τους οποίους επέλεξε να εμβαθύνει στη γλώσσα των Ευαγγελίων, μια συνέπεια που διαμορφώθηκε ήτανοτρόποςμε τον οποίο μυήθηκε στη γεμάτη λέξη «daimon», μια λέξηπου Άγγλοι μεταφραστέςτην απέδωσαν ως «πνεύμα». Από όλες τις πολλές λέξεις της Καινής Διαθήκης των οποίων οι καθαρές έννοιες διαφέρουν από την κλασική ελληνική ή την ομηρική ελληνική, ο «daimon» ξεχωρίζει ως παράδειγμα ακραίας διαφοράς, πιθανώς της πιο ακραίας διαφοράς για οποιαδήποτε ευρέως χρησιμοποιούμενη λέξη.

https://www.youtube.com/watch?v=5vlJiDvSeo0

Σε συγγραφείς όπως ο Όμηρος, ο Ησίοδος, ο Ευριπίδηςή ο Πλάτωνας, ο «δαίμονας» φέρει μια ποικιλία σημασιών (περισσότερα για αυτό αργότερα). Στην Καινή Διαθήκη όμως, σημαίνει μόνο ένα πράγμα. Αυτό και οι διαφορετικές μορφές του αναφέρονται πάντα σε πνεύματα που δεν είναι καθόλου καλά, δαίμονες με την έννοια των όντων που κατοικούν και κατέχουν ανθρώπινες εστίες. Βασικά η ίδια χρήση της λέξης, μεταφέρεται κινηματογραφικάπ.χ. στον περίφημο «Εξορκιστή». Μια παρόμοια μεταφορά μπορεί να δει κανείς σε πολλούς πίνακες μεσαιωνικών και αναγεννησιακών έργων, όπου οι δαίμονες έχουν συχνά φτερά, το δέρμα ή το δέρμα τους είναι κόκκινο ή καφέ χαλκού, τα πρόσωπά τους κάπου μεταξύ ερπετοειδούς και ανθρώπου. Μικρά κακά ημι-ανθρώπινα απόκοσμα όντα που κατοικούν στους ανθρώπους και ελέγχουν τους ανθρώπινους ξενιστές τους.

Όσον αφορά τη δυσκολία, η Καινή Διαθήκη δεν είναι η Μεταφυσική του Αριστοτέλη κι αυτό γίνεται γρήγορα αντιληπτό από τους μαθητευόμενους. Ο ναύαρχος δεν θα αργούσε να συναντήσει τον πρώτο του «δαιμονικό δαίμονα». Η πρώτη περίπτωση της λέξης ή των παραλλαγών της στην Καινή Διαθήκη εμφανίζεται στο πρώτο των Ευαγγελίων, στο Κατά Ματθαίον, όπου ο Ιησούς κηρύττει στις συναγωγές της Γαλιλαίας και η φήμη του ως θεραπευτής προσελκύει πλήθη ταλαιπωρημένων ανθρώπων, μεταξύ των και τους «διαβολομένους (δαιμονιζόμενους)». Είναι ενδιαφέρον μάλιστα ότι ο στίχος κάνει μια διάκριση μεταξύ των δαιμονισμένων και «εκείνων που ήταν τρελοί (σεληνιαζόμενοι).»

Η λέξη επαναλαμβάνεται άφθονα σε όλα τα άλλα Ευαγγέλια, είναι π.χ. στοΚατά Μάρκον που ο Ιησούς ζητά από τον δαίμονα που κατοικεί στον δαιμονισμένο να αποκαλύψει το όνομά του και ο δαίμονας απαντά

«Το όνομά μου είναι Λεγεώνα, γιατί είμαστε πολλοί».

https://www.youtube.com/watch?v=oqtyM584CxU

Εν τω μεταξύ, το κοιμητήριοστο Pere-Lachaiseάρχισε να ερημώνει,γιατί ο ευρύτερος χώρος είχε γίνει κέντρο βανδαλισμών, πάρτι, βεβήλωσης, κλοπών και αταξίας, λόγω της παρουσίας σε αυτό του τάφου του Μόρισον. Το Κοιμητήριο δεν μπορούσενα εκθάψει από την άλλη τον Τζέιμς Ντάγκλας Μόρισον, επειδή το οικόπεδο είχε μισθωθεί στο διηνεκές, αλλά ζήτησαν από την οικογένεια του Μόρισοννα βοηθήσει και περισσότερο να «καθαρίσει» το χάος αυτό.Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 αντικατέστησαν την αρχική και πλέον παραμορφωμένη ταφόπλακα. Έτσι δόθηκε η ευκαιρία να προσθέσουν ένα μήνυμα, καθώς η πρώτη πέτρα είχε μόνο όνομα και ημερομηνίες. Ο ναύαρχος πρωτοστάτησε σε αυτό και ήξερε πλέον ότι ήθελε να είναι στα ελληνικά.

Ζήτησε τη βοήθεια του E. N. Genovese, Καθηγητή Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Τμήμα Κλασικών και Ανατολικών Γλωσσών και Λογοτεχνιών του Κρατικού Πανεπιστημίου του Σαν Ντιέγκο.Ο ναύαρχος είχε μια πρόχειρη ιδέα για το τι ΘΑ ήθελε να πει ο επιτάφιος, κάτι σαν το ότι ο γιος του έμεινε πιστός στο πνεύμα του, ένας αληθινός πιστός στον εαυτό του, σταθερός και ειλικρινής στην επιδίωξη μιας εσώτερης φιλοδοξίας. Ο ίδιος άλλωστε ήταν σταθερός στη μελέτη των ελληνικών για αρκετό καιρό κι έτσι έβαλε το προσχέδιο σε επιστολή του στον Genovese. Στην επιστολή, ο προτεινόμενος επιτάφιος ξεκινά με τη λέξη «alēthēs», που σημαίνει λίγο πολύ το ίδιο πράγμα,  ακάλυπτο, αληθινό, γνήσιο, πραγματικό . Ήθελε αυτή η λέξη που σημαίνει «αληθινός» να οδηγεί σε κάποια λέξη που σημαίνει «πνεύμα». Έτσι επέλεξε τη λέξη pistos, «πιστός», συνδυάζοντάς την με alēthēs για να προκύψει «αληθινός και πιστός», λέξη πολύ κοινή στην Καινή Διαθήκη.

https://www.youtube.com/watch?v=R0yEYjMQdBE

Το προσχέδιο του ναυάρχου δε λειτούργησε αρκετά, αλλά ο Genovese ένιωθε σίγουρος ότι θα μπορούσε να το αντικαταστήσει με κάτι πιο σωστό. Το «Daimon» στα πρώιμα ελληνικά έχει μια ποικιλία αποχρώσεων αρκετά περίπλοκων, που οποιαδήποτε γρήγορη ερμηνεία αναπόφευκτα θα τις υπεραπλούστευε. Στον «Φαίδωνα» του Πλάτωνα π.χ., ο «δαίμων» είναι μια θεότητα φύλακας που ανατίθεται σε κάθε άτομο κατά τη γέννησή του και πουσυνοδεύει την ψυχή τους στο υπερπέραν, εκεί όπου οι ψυχές συγκεντρώνονται για να κριθούν, πριν ορισμένες μεταφερθούν περαιτέρω για οριστική παραμονή στον Άδη.

Ο Genovese φαίνεται να σκέφτηκε τον Πλάτωνα, όπως είπε αργότερα εξηγώντας την προσέγγισή του στο αίτημα του πατέρα Μόρισον. Σκέφτηκε ότι θα μπορούσε να βρει ένα κατάλληλο απόσπασμα από την «Απολογία» που αναφερόταν σε ένα συγκεκριμένο είδος πλατωνικού δαίμονα, τη «θεϊκή και πνευματική» εσωτερική φωνή που ήρθε στον Σωκράτη σε κρίσιμες καμπές της ζωής του: τον Σωκρατικό δαίμονα. Τότε ήταν που έγινε οριστικά και ο εμπνευστής του επιταφίου.

Στην επιστολή του πίσω στονπατέρα, πλαισιώνει την αντιπρότασή του — ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΔΑΙΜΟΝΑ ΕΑΥΤΟΥ — ως επανεπεξεργασία του σχεδίου του ναυάρχου, αλλά στην πραγματικότητα, η φράση αυτή ήταν όλη δική του. Είχε αφαιρέσει τα επίθετα που σημαίνουν «αληθινός» και «πιστός» και διαμόρφωσε τη φράση έτσι ώστε να βάλει στο προσκήνιο το ένα ουσιαστικό της, τον δαίμονα. Η αρχική προσέγγιση ακουγόταν σαν να ήταν απόσπασμα από την Καινή Διαθήκη. Η αναθεώρηση είχε ένα εντελώς διαφορετικό σκεπτικό και μάλιστα η ουσία του είχε μετατοπιστεί πίσω στο χρόνο μια ολόκληρη εποχή, από το μ.Χ. στο π.Χ. Ο Genovese λέει ότι έστειλε τηνπρότασητου με την αίσθηση ότι θα μπορούσε κάλλιστα να απορριφθεί.Σκεφτόταν πώς ο δαίμονας θα ηχούσε περίεργαστα αυτιά κάποιου του οποίου τα ελληνικά προέρχονταν από την Αγία Γραφή. Μπορεί επίσης να είχε δεύτερες σκέψεις για τους σωκρατικούς τόνους, δεδομένου ότι η εσωτερική φωνή που μίλησε στον Σωκράτη το έκανε μόνο για να τον προειδοποιήσει για κάποιο ριψοκίνδυνο μελετημένο μονοπάτι δράσης, αυτό δεν ισχύει ακριβώς για τον γιο Μόρισον κατά τη διάρκεια της σύντομης ζωής του. Η φράση αυτή όμως, λέξη προς λέξη, είχε γραφτεί σε μπρούτζο και είχε εγκατασταθείστις 19 Δεκεμβρίου 1990 στοντάφοτουJim Morrison στο Παρίσι.

https://www.youtube.com/watch?v=iv8GW1GaoIc

Μετά την εγκατάσταση, η αδερφή του Jim, εξέφρασε ανησυχίες για τον "daimon" και την εντύπωση που θα έκανε στους περιστασιακούς επισκέπτες του τάφου. Η Anne θυμάται ότι πίστευε ότι ο Jim θεωρούσε τον εαυτό του ένα είδος σαμάνου, επομένως οι συνδηλώσεις των κακών πνευμάτων και της δαιμονικής κατοχής δεν ήταν εντελώς ακατάλληλες. Ο ναύαρχος, μέσωενόςδελτίου τύπου που τη διανομή του φρόντισε ο ατζέντης των Doors, ήλπιζε ότι ότι θα διευκρινίσει πώς θα έπρεπε να γίνει κατανοητό ο επιτάφιος.

«Φοβάμαι ότι η κόρη μου είχε πολύ δίκιο όταν έθεσε το ζήτημα μιας ατυχούς ερμηνείας του ελληνικού κειμένου»,

λέει,

«αλλά αυτή η ατυχής ερμηνεία θα ήταν επίσης εσφαλμένη. Η λέξη δαίμονας έχει πολλές σημασίες».

Συνοψίζει το νόημά του στον Όμηρο («θεϊκή δύναμη») και στον Ησίοδο («ψυχές των ανθρώπων της Χρυσής Εποχής»). Αλλά σχεδόν σίγουρα, ο ίδιος δεν θα είχε διαβάσει τον Όμηρο και τον Ησίοδο, γιατί ολοκληρώνει την υπεράσπισή του για τον «δαίμονα» λέγοντας ότι,

«σε κάθε περίπτωση, η λέξη σχετίζεται με τον

βαθύτερο εαυτό ή την ψυχή ενός ανθρώπου».

Αυτό δεν είναι το νόημα στον Ησίοδο ή τον Όμηρο ή σε άλλους πρώιμους συγγραφείς. Στον Ησίοδο, οι «ψυχές των ανθρώπων» δεν είναι ψυχές με την έννοια του βαθύτερου εαυτού ενός ατόμου. Είναι τα μεταθανάτια πνεύματα της πρώτης γενιάς θνητών του Ησίοδου, της χρυσής γενιάς, που περιπλανιούνται στη Γη ντυμένοι στην ομίχλη της σκηνής (ēera essamenoi) ως φύλακες των επόμενων γενεών. Οδηγούν από έξω, όχι από μέσα. Όλα αυτά καθιστούν σαφές ότι ήταν μόνο η Καινή Διαθήκη που του είχε προσφέρει την (μοναδική) εμπειρία του «δαίμονα».

https://www.youtube.com/watch?v=n2_X4VTCoEo

Τι σκεφτόταν τότε ο πατέρας του Τζιμ Μόρισον όταν υπέγραψε τη φράση του Genovese; Βρετανοί ερευνητές το ερμηνεύουνσαν αναγγελία συμφιλίωσης μετά από 20 χρόνια σιωπής από τους γονείς. Το υπόβαθρο του Ναυάρχου στα Ελληνικά της Καινής Διαθήκης, πρέπει να έδινε στον «Daimon» μια συγκεκριμένη προσωπική σημασία, μια δυσάρεστη έννοια που, για έναν στρατιωτικό του οποίου ο γιος είχε επαναστατήσει, δεν πρέπει να φαινόταν ακατάλληλος. Έτσι, στις αρχές του 1992, δύο χρόνια μετά την εγκατάσταση, η οικογένεια έστειλε μια ευχαριστήρια επιστολή και μια φωτογραφία της νέας πλάκας στον Genovese. Αυτή ήταν η τελευταία επικοινωνία μεταξύ του πατέρα και του σχεδόν άγνωστου που είχε σχεδιάσει έναν επιτάφιο για τον γιο του. Ο ναύαρχος πέθανετο 2008 μετά από πτώση ενώ ήταν στο νοσοκομείο, ένα πολύ ασυνήθιστο περιστατικό. Όσο για τον δικό του επιτάφιο, ο ίδιος ο Ναύαρχος επέλεξε να διασκορπιστεί η στάχτη του στη θάλασσα. Αν ζεις αρκετά, μερικές φορές μπορείς να διαλέξεις.

Οι πιστοί οπαδοί των Doors, συμβουλεύουν να περάσει κανείς μια νύχτα στο Alta Cienega. Το Alta Cienega, ένα άθλιο μοτέλ στη γωνία της La Cienega και της Santa Monica στο Δυτικό Χόλιγουντ, είναι όπου έζησε ο Jim Morrison από το 1968 έως το 1970 ενώ ηχογράφησε το «Waiting for the Sun» και το «The Soft Parade and Morrison Hotel». Οι πιστοί αυτοί κάνουν συναυλίες στο δωμάτιο 32, το αγαπημένο του Morrison. Οποιοσδήποτε μπορεί να κλείσει να παρευρίσκεται εκεί μαζί τους ή μόνος του. Αν κάποιον ενδιαφέρει λοιπόν ο κόσμος των πνευμάτων, οι επισκέψεις, οι δαίμονες και τα φαντάσματα και οι κατοικημένοι (κατειλημμένοι) χώροι από αυτά, μπορεί να πληρώσει μια νύχτα στο θρυλικό δωμάτιο. Μια ελπίδα για κάποια ανατριχιαστική αίσθηση ότι σε επισκέπτονται.

https://www.youtube.com/watch?v=Agtparb19a0