Music Almanac: ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ - Ένας πραγματικός ταξιδευτής

Δανείζομαι από τη σελίδα του Νίκου Καζαντζάκη και το βιογραφικό του σημείωμα, τη φράση,

"Ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του πρωτίστως ποιητή, έχοντας γράψει την Οδύσεια, ένα μεγαλόπνοο έργο με 24 ραψωδίες και 33.333 στίχους".

Σε πέντε γραμμές ακόμα αντιλαμβάνεται κανείς όμως ένα μέγεθος τεράστιο.

Συγκεκριμένα, διακρίθηκε στη δραματουργία (Προμηθέας, Καποδίστριας, Κούρος, Νικηφόρος Φωκάς, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Χριστόφορος Κολόμβος κ.ά., στη συγγραφή ταξιδιωτικών εντυπώσεων (Ισπανία, Αγγλία, Ρωσία, Αίγυπτο, Ιταλία, Ιαπωνία και Κίνα, όρος Σινά), στα φιλοσοφικά δοκίμια (Ασκητική, Συμπόσιο κ.ά.).

Έγινε γνωστός από τα μυθιστορήματά του:

Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (1946), Ο Χριστός ξανασταυρώνεται (1948), Ο καπετάν Μιχάλης (1950), Ο τελευταίος πειρασμός (1951), Αναφορά στο Γκρέκο (1961), κ.ά.

Το έργο του έχει μεταφραστεί και εκδοθεί σε περισσότερες από 50 χώρες και έχει διασκευαστεί για το θέατρο, τον κινηματογράφο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Κορωνίδα...

Το 1956 τιμήθηκε με το Βραβείο Ειρήνης και προτάθηκε ως υποψήφιος για το Νόμπελ Λογοτεχνίας εννέα φορές (1947, 1950, 1951, 1952, 1953, 1954, 1955, 1956 και 1957), με συνολικά 14 διαφορετικές προτάσεις. Ενώ υπήρξε και άλλη μια το 1946, κατά την οποία η υποψηφιότητά του κρίθηκε εκπρόθεσμη, πιο συγκεκριμένα η συνυποψηφιότητά του με τον Άγγελο Σικελιανό.

Συνδέθηκε φιλικά, το 1914, με τον ποιητή Άγγελο Σικελιανό. Μαζί ταξίδεψαν στο Άγιον Όρος, όπου διέμειναν περίπου σαράντα ημέρες, ενώ περιηγήθηκαν και σε πολλά ακόμη μέρη της Ελλάδας αναζητώντας «τη συνείδηση της γης και της φυλής τους»: Αθήνα, Ελευσίνα, Δελφοί, Κόρινθος, Μυκήνες, Άργος, Τεγέα, Σπάρτη, Μυστράς κ.α.

Το 1923 χώρισαν οι δρόμοι του Καζαντζάκη και του Σικελιανού. Η φιλία που άντεξε στο χρόνο με γερές ρίζες, δεν ήταν πάντα ομαλή. Οι πολιτικές τους αντιπαραθέσεις, τους κράτησαν μακριά για πολλά χρόνια. Ήταν η εποχή που ο Καζαντζάκης τάχθηκε υπέρ του Βενιζέλου, σε αντίθεση με τον Σικελιανό, ο οποίος ακολούθησε τον βασιλιά. Ξαναέσμιξαν έπειτα από 19 χρόνια, συγκεκριμένα το 1942, στις δύσκολες ημέρες της Κατοχής, όταν συναντήθηκαν κάτω από την ανάγκη για αλληλοβοήθεια τοποθετώντας οριστικά στο περιθώριο την προηγούμενη διαφωνία τους.

Αυτή η φιλία θα τερματίσει στις 19 Ιουνίου του 1951, ημερομηνία θανάτου του Άγγελου Σικελιανού. Ο Νίκος Καζαντζάκης θρηνεί το χαμό του πολυαγαπημένου του φίλου γράφοντας στο Σουηδό Borje Knoss:

“Σαράντα χρόνια φιλία ακατάλυτη με έσμιγε με το Σικελιανό, ήταν ο μόνος άνθρωπος που μπορούσα να αναπνέω, να μιλώ ,να γελώ και να σωπαίνω μαζί του. Τώρα η Ελλάδα άδειασε…”

Εντύπωση προκαλεί η πολυμάθειά του σε ξένες γλώσσες, αφού ούτε λίγο ούτε πολύ μιλούσε επτά (7) και άλλες δύο σε καλό επίπεδο, συγκεκριμένα τα κινέζικα και τα γιαπωνέζικα.

«Στη ζωή μου, οι πιο μεγάλοι μου ευεργέτες στάθηκαν τα ταξίδια και τα ονείρατα»,

γράφει στο "Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά".

Η ζωή του Νίκου Καζαντζάκη χαρακτηρίζεται από τα συνεχή ταξίδια, καθώς σαν ένας σύγχρονος Οδυσσέας ταξίδεψε στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική, ενώ διέμεινε μόνιμα στο εξωτερικό για αρκετά χρόνια, κυρίως στη Γαλλία, αλλά και τη Γερμανία, τη Σοβιετική Ένωση, την Τσεχοσλοβακία, την Αυστρία και την Αγγλία.

Συνολικά, και λαμβάνοντας υπόψη το πλούσιο επιστολικό αρχείο του, συμπεραίνουμε ότι επισκέφτηκε τουλάχιστον για μία φορά 30 σημερινές χώρες και κρατικές οντότητες, ενώ σε πολλές από αυτές έμενε για πολύ μεγάλα διαστήματα. Δυστυχώς δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει τα σχέδιά του να ταξιδέψει στην Ινδία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η γλωσσομάθειά του υπήρξε σημαντικό «διαβατήριο» για να ταξιδέψει στον κόσμο πολύ συχνά ως ανταποκριτής εφημερίδων αλλά και για να γνωρίσει σπουδαίους συγγραφείς διαβάζοντάς τους από το πρωτότυπο και πολύ συχνά μεταφράζοντας έργα τους στα ελληνικά. Παράλληλα, αξιοποίησε τη γνώση ξένων γλωσσών, ώστε να γνωρίζει ουσιαστικότερα τις χώρες στις οποίες συχνά έμενε για μεγάλα διαστήματα αλλά και τους ανθρώπους τους, συλλέγοντας εικόνες, ιδέες και εμπειρίες για το έργο του.

Το 1922 επισκέφτηκε τη Βιέννη, όπου ήρθε σε επαφή με το έργο του Σίγκμουντ Φρόυντ και τις βουδιστικές γραφές. Επισκέφτηκε ακόμη τη Γερμανία, ενώ το 1924 έμεινε για τρεις μήνες στην Ιταλία. Την περίοδο 1923–1926 πραγματοποίησε επίσης αρκετά δημοσιογραφικά ταξίδια στη Σοβιετική Ένωση, την Παλαιστίνη, την Κύπρο και την Ισπανία, όπου του παραχώρησε συνέντευξη ο δικτάτορας Πρίμο ντε Ριβέρα. Τον Οκτώβριο του 1926 πήγε στη Ρώμη (φωτό) και πήρε συνέντευξη από τον Μπενίτο Μουσολίνι.

Στο τέλος του έτους φεύγει για την Αίγυπτο. Συναντά στην Αλεξάνδρεια τον ποιητή Κωνσταντίνο Καβάφη. Στη συνέχεια, επισκέπτεται το Σινά. Οι εντυπώσεις του από την Αίγυπτο και το Σινά δημοσιεύονται στην εφημερίδα Ελεύθερος Λόγος.

Γράφει ο Νίκος Καζαντζάκης για τον Καβάφη, αφού τον συνάντησε στο σπίτι του στην Αλεξάνδρεια το 1927:

"Η πιο εξαιρετική πνευματική φυσιογνωμία της Αιγύπτου είναι χωρίς άλλο ο ποιητής Καβάφης. Στο μεσόφωτο του αρχοντικού σπιτιού του προσπαθούσα να διακρίνω τη μορφή του. Ανάμεσά μας είναι ένα μικρό τραπεζάκι, γιομάτο ποτήρια με χιώτικη μαστίχα κι ουίσκι –και πίνουμε.

Μιλούμε για πλήθος πρόσωπα κι ιδέες, γελούμε, σωπαίνουμε, και πάλι αρχίζει, με κάποια προσπάθεια, η κουβέντα. Εγώ πολεμώ να κρύψω στο γέλιο τη συγκίνηση και τη χαρά μου. Να ένας άνθρωπος μπροστά μου, άρτιος, που τελεί τον άθλο της τέχνης με υπερηφάνεια και σιωπή, αρχηγός ερημίτης, κι υποτάσσει την περιέργεια, τη φιλοδοξία και τη φιληδονία στον αυστηρό ρυθμό μιας επικούρειας ασκητικής.

Έπρεπε να είχε γεννηθεί στο 15ο αιώνα στη Φλωρεντία, καρδινάλιος, μυστικοσύμβουλος του Πάπα, έκτακτος απεσταλμένος στο Παλάτι του Δόγη, στη Βενετία, και επί πολλά χρόνια, –πίνοντας, αγαπώντας, χαζεύοντας στα κανάλια, γράφοντας, σωπαίνοντας– να διαπραγματεύεται τις πιο σατανικές και πολύπλοκες και σκανδαλώδεις υπόθεσες της καθολικής Εκκλησίας. Ξεχωρίζω στα σκοτεινά, πάνου στο ντιβάνι, τη φυσιογνωμία του –πότε όλο έκφραση μεφιστοφελική κι ειρωνεία και τα ωραία μαύρα μάτια του ξάφνου αστράφτουν μόλις πέσει απάνω τους μια μικρή αχτίδα από το φως των κεριών, και κάποτε πάλι γέρνει, όλο φινέτσα, παρακμή και κούραση".

(όλο το κείμενο του Καζαντζάκη για τον Καβάφη εδώ)

Το 1927 ξεκίνησε την ανθολογία των ταξιδιωτικών του άρθρων για την έκδοση του πρώτου τόμου του "Ταξιδεύοντας", ενώ το περιοδικό Αναγέννηση, του Δημήτρη Γληνού, δημοσίευσε την "Ασκητική", το φιλοσοφικό του έργο. Τον Οκτώβριο του 1927 έφυγε για τη Μόσχα προσκεκλημένος από την κυβέρνηση της Σοβιετικής Ένωσης, για να πάρει μέρος στις γιορτές για τα δεκάχρονα της Οκτωβριανής Επανάστασης. Εκεί γνωρίστηκε με τον ομοϊδεάτη, αριστερό Ελληνορουμάνο λογοτέχνη, Παναΐτ Ιστράτι (φωτό αριστερά) μαζί με τον οποίον επέστρεψε στην Ελλάδα.

Τα ταξιδιωτικά του έργα αναφέρονται ως εξής:

1914: «Σκίτσα από το Άγιον Όρος», α' δημοσίευση 1915 στα γαλλικά σε γαλλική εφημερίδα των Αθηνών, α' έκδοση 2001